جهت مطالعه لینک اصلی در شفقنا اینجا کلیک کنید.

دل به عشقت مبتلا شد/8

چای عراقی

محمد آقاسی

اشاره: مشاهده پدیده های جمعی برای کسانی که علوم اجتماعی خوانده اند، مثل کارگاه برای مهندسان و آزمایشگاه برای پزشکان، بسیار حائز اهمیت است. چندسالی است که پیاده روی اربعین در بیش از ۸۰ کشور مسلمان جهان و به ویژه با همّت شیعیان عراق، رنگ و رویی دیگر یافته و می توان از آن به عنوان «کنش جمعی شیعی» یاد نمود. آنچه در این سلسله یادداشت ها می آید، پیاده نوشته های یک جامعه شناس از تجربه حضور و همراهی اش در این اجتماع بزرگ است.

دی شب غروب را هم رد کردیم که رسیدیم نجف. شهر شلوغ است و فوج فوج پیاده که به این طرف و آن طرف می روند. از بین آن همه سیطره و جاده طولانی طبیعی بود که این موقع برسیم و باز هم خوش موقع رسیدم. هرچند خبری از ساعت در خیابان ها و مکانهای عمومی عراق نیستو خیلی ساعت اهمیت ندارد و به ویزه در این ایام. بیشتر همان اوقات نماز است که مهم است و در مساجد دیدم که برای متولی که معمولا پیر هم هست این خیلی اهمیت دارد.

حوالی هشت شب مسجد کوچکی را پیدا کردم که پاتوق ایرانی ها بود و نماز خواندم و از گرسنگی دو ساندویج فلافل خوردم با نان مخصوص عراقی ها به نام «صمّون». باید رساله ای در باب فلافل نوشت و رمز محبوبیتش در بین عرب های ایران و عراق و لبنان و حتی در بین دیگر مردم که صف های طولانی می بندند برایش و چقدر چرب است. آدم می ترسد از این که قورت بدهد و از طرف دیگر خوشمزه است و این یکی سیب زمینی سرخ کرده هم داشت و ازقضا خلوت هم بود.  به لطف دوستان در خانه یک عراقی تا ساعت دو و نیم نیمه شب استراحت می کنم و از آنجا که بسیار به جاده اصلی نجف به کربلاست پیاده روی را شروع می کنم.

بهترین زمان برای پیاده روی است که خلوت است و خنک. اکثر جمعیت روز را برای رفتن انتخاب می کنند. هم آفتاب و گرما است و هم شلوغی جمعیت سرعت را کند می کند. هم خنکای شب و هم خلوتی شب جور دیگری به رفتن می خواند. موکب ها هم مثل باقی زائرین خواب هستند. خیلی کم پیدا می شود که موکبی مشغول پذیرایی باشد. بیشتر پذیرایی این وقت هم چای است. چای که در استکان و نعلبکی می ریزند و اگر با خودشان باشد تا نیمه مملو از شکر می کنند و اگر به اختیار زائر باشد به هر میزان که بخواهد. غلظت چای به قدری زیاد است که خودشان نمی توانند خالی از شکر بنوشند و چندباری که من این کار را انجام دادم، بسیار تعجب کردند. رمز خوش طعم و عطر ماندن چای هم در این است که تفاله ها را می گیرند و چای را بر روی آتش می گذارند. البته برخی موکب ها هستند که چای ذغالی می دهند و بیشتر بر روی همان گاز عادی چای را دم می کنند. امسال هم خیلی «آپشنال» است و تقریبا اکثر آنها می پرسند «چای ایرانی؟» و وقتی می شنوند از من که چای عراقی یعنی همان چای غلیظ را می خواهم لبخند رضایتی بر لب می آورند. هر چه به صبح نزدیک تر می شویم لیوان های شیر و خوراکی های صبحانه هم اضافه می شود به پذیرایی ها.

شب است و سکوت و آدم هایی که می روند. گاهی چند نفری که با هم می خندند رد می شوند و گاهی تنهایی که با خود می گرید و راه می رود. سفر اصلی شروع شده و کشاکش های درون و بیرون هم. شب از نیمه گذشته و تا صبح فاصله چندانی ندارم و به این فکر می کنم که چرا این جا هستم؟ آِیا مثل مادر عربی که فرزندانش را همراه آورده و یکی را درون سبد پلاستیکی گذاشته و با طنابی می کشد هستم؟بیا مثل جوانی که پدر پیرش را بر روی ویلچر هل می دهد؟ یا مثل چه کسی هستم؟ سفر است و گاه فکر کردن به همین چیزهاست. راه رفتن تنها برای رفتن نیست و فقط برای جا به جا شدن از نقطه ای به نقطه دیگر نیست. سفر با خود در این دنیای متجدد هم تجدید می آورد و نوشدن و دوباره برخاستن و رفتن و رفتن و رفتن.

شب است و زمان حرکت و من نشسته و بسته می روم و نمی دانم به کجا می روم. و اینجا بهشت است. همه راحت و همه غرق نعمت و من در جهنم خویش می سوزم و نمی سازم.

راهیست راه عشق که هیچش کناره نیست

آنجا جز آنکه جان بسپارند چاره نیست

هرگه که دل به عشق دهی خوش دمی بود

در کار خیر حاجت هیچ استخاره نیست

ایرانی ها خیلی عراقی ها را مسخره می کنند و هواسشان نیست که بسیاری شان فارسی می فهمند. هم به مدد این سالهای پیاده روی اربعین و هم به مدد مراودات فی مابین. این عجیب است که دو کشور با هم جنگیده باشند و اکنون دو ملت با هم چنین خوب تعامل بکنند اگر این شیطنتهای فرهنگی بگذارد.

انگار سال ۱۳۹۰ که برای تلویزیون برنامه ای را نوشتم و ساختم در مدینه و مکه از اعمال عمره که با عنوان روضه رضوان هم پخش شد، جلوی چشمانم رژه می رود. هر وقت در اطراف مدینه یا مکه عرب عراقی مرا می دید و می فهمید که ایرانی هستم بسیار گرم می گرفت. فراموش نمی کنم که در باغ شیعیان مدینه یکی شان تا فهمید من ایرانی هستم چنان اشک می ریخت که گویی جوان خود را از دست داده و حال آن که من ایستاده بودم و از جهت هویت کیلومترها با او تفاوت داشتم. اما قلب ها نزدیک بود و باید نزدیک تر شود. آن مهر را بارها در همین سفر هم تجربه کردم که چقدر مهمان نوازانه برخورد می کنند و البته زائرالحسین علیه السلام بودن برایشان اهمیت دارد.

ایرانی ها خیلی عراقی ها را مسخره می کنند بی حد و حصر. حتی می بینم که زنهای ایرانی هم سر به سر عراقی ها می گذارند و می خندند، از ماجرای چای گرفته تا نوع پوشش مردان و جوانان. مساله عرب/عجم در میانه راهپیمایی جدی است. عراقی معتقد است «حب الحسین یجمعنا» و برای زائر از دل و جان مایه می گذارد. اما ایرانی ها به دنبال چای و غذای ایرانی هستند و اگر پیدا نشود که برای تازه کارها و باراولی ها و سالمندها کمتر پیدا می شود، گاهی دعوا هم راه می اندازند، دلخوری می کنند و … . بارها دیدم که پول شمردن راننده عراقی را هم دست گرفتند و می خندند و یا در مسیر بارها برای خندیدن دستش می اندازند که از فلان مبلغ توافقی کمتر پول می دهیم و راننده که عصبانی می شد، قاه قاه می خندیدند. این تاثیرات منفی را باید باز و باز در سفرهای بعدی ببینیم. از دیگر سو ایرانی جماهت این میدان بی نظمی از نگاه ما و منظم در واقع را سخت می توانند هضم کنند معتقدند که شخصی چون صدام بهترین آدم برای عراقی هاست که باید آنها را تادیب کند و الان یله و رها هستند. این موارد را می گویند و می گویند و می گویند.

ادامه دارد…