اصل وجود انتخاب و انتخابات که نشانه ای و نشانی از آزادی و حق تعیین حاکمیت است بسیار شیرین است اما وقتی صحبت از قانون انتخابات می شود هم بحث حقوقی است که بنده در آن سررشته ای ندارم و هم بحث خیلی کلی است. یعنی حتی اگر مقصودتان ابعاد اجتماعی و یا تبعات اجتماعی آن باشد هم احتیاج به تبیین و تتبع مفصلی دارد. ولی احتمال می دهم که منظور شما اشاره به وقایع ثبت نام برای انتخابات ریاست جمهوری است که بنده از آن به «ثبت نام فلّه ای» می کنم.

- بله، به عنوان نمونه یکی از نامزدها، یک بچه سه ساله بوده است. می توان آنرا یک توهین به ملت تلقی کرد و از طرف دیگر هم می توان این کار پدر و مادر آن کودک را یا صرفا سمبلیک دانست و یا حتی از روی ساده انگاری آن ها، برای بزرگنمایی کودکشان انگاشت. شما چه تحلیلی از این رفتار دارید؟ آیا اجازه چنین کاری، از ضعف قوانین قانون اساسی است؟

متاسفانه بسیاری برای ساده سازی مساله و یا گریز از وظایف و مسوولیتهایی که بر عهده دارند بلافاصله انگشت اتهام را به سمت مردم می چرخانند. ولی آیا نخبگان سیاسی و حتی اجتماعی ما نیز به صورت فلّه ای برای ثبت نام هجوم نیاوردند؟ اجازه بدهید به این بعد هم فکر کنیم که اگر رسانه های گروهی و شبکه های اجتماعی نبودند آیا این رفتار در نخبگان نیز بیشتر نمی شد؟ در واقع بسیاری از آنان نیز تحفظ کردند و پا به عرصه نگذاشتند وگرنه در اصطلاح به احتمال زیاد در درون خویش احساس تکلیف کرده اند. لذا از این بعد هم نباید غافل بود.

- آیا برخی رفتارهای مردم را در قبال ثبت نام در انتخابات می توان سوء استفاده از آزادی موجود در قانون اساسی برشمرد؟ اصولا آیا این که در قانون اساسی وجود دارد آزادی است یا نقص؟ اهداف گوناکون داوطلب شدن را چه می توان شمرد؟

آزادی هم موهبتی الهی و هم یکی از اصول اساسی اسلامی و در عین حال از شعارهای جدی انقلاب اسلامی بوده است که همواره با تکیه بر کرامت انسانی و نیز عدالت اجتماعی مطرح می گردد. اما متاسفانه برای تحقق آزادی متناسب با شان و رتبه نظری آن کار عملی صورت نپذیرفته است. وقتی به ظاهر این حجم از ثبت نام نگاه می شود بنده نیز مانند بسیاری از مردم معتقدم و چنین وضعیتی در ثبت نام پسندیده نیست. در سال 1392 که همانند سال جاری «ثبت نام فله ای» مورد توجه مردم قرار گرفته بود از مردم تهران توسط مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا) به عنوان نهادی که وظیفه رساتر کردن صدای بی صدایان و مردم است، این سوال پرسیده شده بود که آیا شما با ثبت نام این تعداد زیاد داوطلب موافقید؟ در همان سال 73 درصد مردم با پاسخ «خیر» با ثبت نام فله ای مخالفت کردند و در سال جاری و بلافاصله پس از پایان یافتن موعد ثبت نام نظرسنجی صورت گرفت و 77 درصد مردم تهران با این رویه اعلام مخالفت کردند. البته بسیاری از نخبگان سیاسی و صاحبان نظر نیز که دارای تریبون بودند در این زمینه اعلام مخالفت کردند. ولی وقتی لایه های زیرین آن را بررسی نماییم می توان به یک فرض رسید که مردم یکی از معدود فضاهایی را که می توانند به وسیله آن اعتراض خویش را به گوش مسوولان برسانند پیدا کرده اند. شما پیامهایی که در این مدت هم به مدد فضای باز انتخاباتی و هم فضای ثبت نامی مخابره شد را مدنظر قرار دهید. حتی ثبت نام فرزند خردسال نیز به سخره گرفتن انتخابات نیست. بلکه پیام روشنی است که باید برای این قانون کاری جدی بشود. یا بحث حضور زنان به عنوان نامزد ریاست جمهوری نیز از مباحثی بود که پررنگ گردید. البته جوانان بیکار و به دنبال اشتغال نیز با حضورشان به طور ضمنی از این آزادی استفاده کرده و پیام اعتراض خویش را اعلام می کنند. دو وجه دیگر هم نباید از نظر دور داشت. اول آنکه ای کاش در همان سال 92 این نظرسنجی ها و عکس العمل ها جدی تر گرفته می شد و ما شاهد تکرار آن در امسال نبودیم. مساله بعدی هم آنکه ای کاش از مردمی که برای ثبت نام رفته بودند امکان نظرسنجی وجود داشت تا از لایه های پنهان این حرکت مطالب علمی و دقیق تری استخراج می گشت.

- بعضی ها قوانین ثبت نام در انتخابات را استهلاک انرژی، سرمایه و وقت می دانند. گویا اگر این قوانین دقیقتر و محدودتر بود، این استهلاک وجود نمی داشت. نظر شما چیست؟

به نظرم بسیار مشهود است که این فرایند باید بازنگری شود و البته امیدوارم که این مسائل مختلف کشور در گردونه فراموشی مجدد تکرار نشود.

- مجلس تا به حال در این باره دو بار تصویبی داشته است و هر دوبار توسط شورای نگهبان رد شده است. به چه دلیل می تواند باشد؟

بنده که اطلاعی از این فرایند ندارم.

- اجازه وجود زنان در قانون انتخابات از چه وقت جایز بوده و به نظر شما اصولا خوب است یا نباید باشد؟ چرا؟

اجازه بفرمایید بنده از منظر اجتماعی و افکارعمومی به این سوال پاسخ بدهم و پاسخ حقوقی و تاریخی را نیز حتما اهل فن پاسخ خواهند داد. در نظرسنجی که توسط مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا) و در اسفند سال گذشته انجام شد سوالاتی پیرامون عمکرد زنان که مسوولیت به عهده داشته اند و همین طور نظر مردم پیرامون انتخاب یک خانم به عنوان رییس جمهور مطرح گردید. در بخش اول این سوال مطرح گردید که «در سال های گذشته از برخی زنان در پست های بالای مدیریتی به عنوان وزیر یا نماینده مجلس استفاده شده است. به نظر شما آنها در مقایسه با مردان توانسته اند به وظایف خود به درستی عمل کنند؟» 58 درصد کل مردم کشور و نیز 61 درصد مردم در تهران پاسخ مثبت به این سوال داده بودند. در جمعیت مورد پرسش زنان قریب به 65 درصد و مردان نیز کمتر از آنان و با حدود 53 درصد اعلام موافقت کرده اند. با کنار قرار دادن این داده و داده سوال دیگری در همان طرح می توان به نتیجه جالبی رسید. سوال دوم از این قرار بود که «آیا یک زن توانایی اداره کشور به عنوان رئیس جمهور را دارد؟» در مجموع قریب به 50 درصد مردم کل کشور و 60 درصد هم در تهران به این سوال پاسخ مثبت داده اند. همچنین با در نظر گرفتن متغیر جنس، 56 درصد زنان و 44.5 درصد مردان به این سوال پاسخ مثبت داده اند. این مطلب نشان از آمادگی ضمنی اجتماعی حضور زنان در مناصب مهم مدیریتی کشور دارد. پس ضروری است که هم صاحبان قلم و خرد و هم بزرگان حوزه و نظام در این زمینه برای سالهای آینده تدبیری بیاندیشند.

- به نظر شما شرط مدرک باید در این قوانین وجود داشته باشد؟ اگر بله، از چه رده ای به بعد را مناسب می دانید؟ آیا شرط مدرک باعث شده علم نزول کند؟

به هر حال در یک برش فرمال، وجود مدارج علمی کمک به ساماندهی ثبت نام می کند ولی فی نفسه دارای اهمیت نیست. بهتر است و مرجح است که علم و فرایندهای علمی سرلوحه نامزدها و کاندیداهای انتخاباتی باشد. انسان سیاست باید بداند که بدون تکیه به انسان علم، نمی تواند پیش برود ولو اگر خودش نیز مدرک تحصیلی خاصی داشته باشد می بایست به این نیروی عظیم در جامعه توجه نماید و مدرک را برای فهم بهتر عرصه علم به کار ببرد.

- هنوز پس از 37 سال شرایط ریاست جمهوری تعریف مشخصی ندارد. به نظر شما مردم، نفس ریاست جمهوری را جدی می گیرند یا قبح آن ریخته است؟

به نظر بنده مردم هرچه که با منطق خودشان به بهبود وضعیت آنها کمک کند را جدی می گیرند. رفتار انتخاباتی مردم منطق خاص خودش را دارد که معمولا انسان سیاسی تلاش می کند با مختصات سیاسی که چندان به روح جامعه نزدیک نیست آن را تفسیر کند. اما واقعیت آن است که اگر به انتخابات و عرصه هایی که مردم می دانند نقش آن ها می تواند به بهبود وضعیت خودشان و فرزندانشان کمکی شود، به صورت جدی وارد عمل می شود. البته فهم این کنش جمعی مردم و نه برداشت سلیقه ای از آن بسیار دارای اهمیت است.

- خوب بود اگر برای ثبت نام و جزو شرایط آن، مبلغ مشخصی را از داوطلبان می گرفتند؟ از این طریق تعداد داوطلباان حتما کم می شد.

این از تجربه های آزمون شده در دنیاست. هم باید بررسی شود که چرا این فرایند در کشوری وجود دارد و هم بررسی شود که آیا زمینه اجرای آن در کشور ما نیز وجود دارد یا خیر. البته فراموش نکنیم که صرف این ایده ها و عملیاتی کردنش از طریق قانون را نباید در نظر داشت. پولی شدن هر سنخی کارکردها و کژکارکردهای پیدا و پنهانی نیز به همراه دارد که معمولا به آن توجه نمی شود. به هر حال قبل از هر تصمیمی برای کاهش هزینه تبعات آن پژوهش جدی و علمی باید در اولویت باشد.

- آیا درست است که انتخابات خودمان و شرایط آن را با کشورهای دیگر خصوصا آمریکا و اروپا مقایسه کنیم؟ ما چه شرایط منحصر به فردی در این راستا داریم؟

درست است که زمینه های تاریخی و فکری و فرهنگی متفاوتی وجود دارد. اما زمینه های مشترکی نیز وجود دارد که حتما به آن باید توجه نمود. به ویژه آنکه تجربه آنان در انتخابات بسیار پیشتر از ما بوده است و می توان با مطالعه دقیق به این وجوه مشترک دست پیدا کرد.

- انتخابات ما چهره ای آشفته از مردم سالاری دینی است؟

به این نکته باید توجه داشت که با نگاه به اصل انقلاب اسلامی و اصول مصرح قانون اساسی، جایگاه و نقش مردم امری تزیینی در جمهوری اسلامی نباید باشد. برای پاسخ به این سوال پس از این مقدمه دو تیپ ایده آل در مردم سالاری را در نظر داشته باشید. تیپ نخست «مردمسالاری وکالتی» است. آنچه تاکنون در تجربه مردمسالاری مردم ایران مشاهده شده است، وکالتی است که به شخص یا عده ای برای اداره بخشی از حاکمیت داده می شود مثل نمایندگی مجلس شورای اسلامی و ریاست جمهوری. در این مدل در میانه زمان مسوولیت کمتر به آراء و نظرات مردم رجوع می شود در حالی که تجربه های مختلف نشان داده است که حضور مردم می تواند در مرتفع شدن مشکلات تسریع ایجاد کند. با این تعریف تیپ مقابل «مردمسالاری مشارکتی» است که در یک معنای ساده در طول دوره مسوولیت نیز مردم حضوری جدی و اساسی دارند. ممکن است کسی از عدم امکان تحقق این تیپ سخن به میان آورد؛ در صورتی که یکی از راه های حضور مستمر مردم و یا به تعبیر دقیق تر، وجود مستمر رای و نظر مردم، استفاده از نظرسنجی هاست. نتیجه چنین فرایندی نیز مشارکت بیشتر مردم در طول دوران مسوولیت منتخبین خود خواهد بود. البته برای رسیدن به چنین چشم اندازی احتیاج به شکل گیری گفتمان نظرسنجی در ایران است و شرط لازم شکل گیری آن، بدون تردید رسانه ها هستند.

- مردم در حال حاضر چه کسی را به عنوان رییس جمهور می پسندند؟

اجازه بدهید باز از نگاه افکار عمومی و مردم پاسخ این سوال داده شود. مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا) در نظرسنجی اخیر خود از پاسخگویان سوالی پرسیده که «کدام ویژگی را برای رییس جمهور ضروری می دانند؟» پنج ویژگی نخست از نظر مردم این است که راستگو، مدیر، مردمی، سیاستمدار و پاکدست باشد. این مطلب ترجمه افکارعمومی حال حاضر از رجل مذهبی و سیاسی است.